Το μουσείο της μαστίχας στο Πυργί της Χίου.

Επιμέλεια : Ιωσήφ Παπαδόπουλος (με αναφορά και στις πληροφορίες που άντλησα από το υλικό που εκτίθεται στο μουσείο της μαστίχας).

Το μουσείο της Χιώτικης Μαστίχας, που δημιουργήθηκε από το "Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς" και βρίσκεται κοντά στο χωριό Πυργί της νότιας Χίου, είναι το τρίτο κατά σειρά μουσείο του Ιδρύματος αυτού που επισκέπτομαι τα τελευταία χρόνια. Προηγήθηκε το υπαίθριο μουσείο Υδροκίνησης, κοντά στη Δημητσάνα, το οποίο επισκέφτηκα στο πλαίσιο της τηλεοπτικής ταξιδιωτικής εκπομπής μου "Σε φόντο γαλάζιο" στον "Τηλε Άστυ" (2006-2007), και ακολούθησε το μουσείο βιομηχανικής ελαιουργίας Λέσβου, την παρουσίαση του οποίου θα κάνω σύντομα, καθώς η επίσκεψη σ' αυτό έγινε κατά την διάρκεια του πρόσφατου ταξιδιού μου στην όμορφη Λέσβο.

Το μουσείο, που κτίστηκε κοντά στο χωριό Πυργί, στη Θέση Ράχη (Τεπέκι), αναδεικνύει, μεταξύ των άλλων, την καλλιέργεια των μαστιχόδενδρων, του μοναδικού σχίνου με την επιστημονική ονομασία Pistacia lentiscus Chia, από το οποίο παράγεται η μαστίχα. Σχίνοι υπάρχουν σε όλη τη Μεσόγειο, αλλά μαστίχα παράγεται μόνο στη νότια Χίο! Κάθε προσπάθεια να επεκταθεί η καλλιέργειά του αλλού απέτυχε! Γιατί;

Ψηλά, δασωμένα βουνά στο βόρειο τμήμα της Χίου συγκρατούν την υγρασία και εξασθενίζουν τους βοριάδες, προικίζοντας τη λοφώδη νότια Χίο με ιδιαίτερο κλίμα, με ήπιο χειμώνα και πολύ ξηρό καλοκαίρι. Συμβαίνει συχνά να βρέχει σε όλο το νησί, εκτός από τα Μαστιχοχώρια! Τα ξηρά και ζεστά καλοκαίρια των χωριών αυτών επιτρέπουν στη μαστίχα να στεγνώσει, γιατί αν η μαστίχα βραχεί πριν "ωριμάσει", καταστρέφεται.

Από τα αρχαία χρόνια οι καλλιεργητές των σχίνων της Χίου εντόπιζαν τα δένδρα που απέδιδαν περισσότερη και καλύτερη ρητίνη. Τα εκμεταλλεύονταν και τα πολλαπλασίαζαν, ώστε να δημιουργούν νέες φυτείες σχίνων με τα χαρακτηριστικά των μητρικών. Με το πέρασμα των αιώνων, ο μεθοδικός αυτός ευγονισμός δημιούργησε ένα νέο είδος σχίνου, πολύ παραγωγικού σε μαστίχα. Η σύγχρονη βοτανολογία έχει αναγνωρίσει αυτό το είδος ως ξεχωριστή ποικιλία, με το όνομα Pistacia lentiscus var. Chia (μαστιχόδενδρο).

Οι αρχαίοι είχαν ήδη συστηματοποιήσει την καλλιέργεια των σχίνων. Τυποποίησαν το προϊόν και το επέβαλαν στην αγορά. Από τότε μέχρι σήμερα το ενδιαφέρον για τη μαστίχα παραμένει αμείωτο, με συνεχή ανανέωση και εμπλουτισμό των χρήσεών της, ενώ το 2015 αναγνωρίστηκε και ως φυσικό θεραπευτικό μέσο για κάποιες παθήσεις, κυρίως του στομάχου.

"Κόβαμε από τα παλαιά δέντρα κλαδιά που είχαν κόμπους, κάναμε έναν λάκκο 40-50 πόντους, και τα χώναμε ένα ένα μέσα, λίγο πλαγιαστά. Τα βάζαμε περίπου ένα μέτρο το ένα από το άλλο, και ακόμα πιο κοντά, γιατί μπορεί να μην πιάσουν. Δεν έπιαναν όλα ανάλογα με τα φυτά που βάζεις αλλά ως επί το πλείστον στα βουνά που φυτεύαμε πιάνανε εύκολα. Βάζαμε και καταβολάδες. Παίρναμε από τη μάνα ένα κλαδί 50-60 πόντους και το φυτεύαμε κάτω. Σε ένα δυο χρόνια το κόβεις από τη μάνα. Αν είχε έκταση, γινόταν η καταβολάδα. Αν δεν είχε έκταση, δεν γινόταν, γιατί η μάνα, βλέπεις, τρώει το παιδί".

Από το αρχείο προφορικών μαρτυριών των μαστιχοπαραγωγών.

"Η 15η Ιουλίου ανατέλλει και αρχίζουν στα Μαστιχοχώρια της Χιου το κέντημα. Αρχίζει η εντατική εργασία, αρχίζει η κίνηση. Ό,τι γίνεται σε άλλα μέρη με τον τρυγητό, με το μάζεμα της ελιάς, το ίδιο γίνεται και στα Μαστιχοχώρια κατά την περίοδο του κεντήματος του σκίνου και της συλλογής της μαστίχης. η ζωή του Μαστιχοχωρίτη αρχίζει να ζυμώνεται με τη μαστίχη. Πολλοί από αυτούς, την εποχή της συλλογής, αποφεύγουν να καθαρίσουν τα χέρια τους και άλλοι τα λερώνουν επίτηδες με μαστίχη, έτσι λένε οι κακές γλώσσες, ώστε να φαίνεται ότι είναι μαστιχοπαραγωγοί... Το 'χουν για καύχημα".

Από το αρχείο προφορικών μαρτυριών των μαστιχοπαραγωγών.

"Είχαμε καλές παρέες. Τότες ο κόσμος ήταν αγαπημένος. Παλαιά, να κάτσουμε βεγγέρα να καθαρίσουμε μαστίχη, παρέες όλη νύχτα. Οι συντρόφισσες γίνονταν από το σχολείο. Εγώ με τις συντρόφισσές μου μπήκαμε παράνυμφοι η μια στην άλλη. Σε πάνε στου γαμπρού και δεν σ' αφήνουν να μείνεις μοναχή... Τις συντρόφισσές μου τις βλέπω ακόμη, είναι φίλες μου. Άλλη πήγε στην Αμερική, άλλη πήγε στην Αυστραλία, άλλη μένει στην Αθήνα, αλλά άμα έρθουν το καλοκαίρι εδώ, μαζευόμαστε όλες. Δεν τον ξεχνάς τον άνθρωπο που έκανες παρέα".

Από το αρχείο προφορικών μαρτυριών των μαστιχοπαραγωγών.

"Το φέρναμε από τα χωράφια βρώμικο, το βάζαμε στα σπίτια κάτω από τα κρεβάτια, και το αφήναμε περίπου 20 μέρες για να ξεραθεί λίγο. Ύστερα το παίρναμε και το δρομονίζαμε. Το πρώτο δρομόνισμα ήταν με το φαρδύ το "δρομόνι", μετά ήταν το πιο στενό για να φύγει το ψιλό με το σιταρικό, το τρίτο με το πιο λεπτό σιταρικό, και μετά πάλι πιο στενό για να βγάλουμε τη σκόνη. Έπειτα το πλέναμε. Για να φύγει το ψιλό που είχε σκουπίδι, το βάζαμε στο νερό για μια βραδιά. Έπειτα, ρίχναμε λίγο χώμα άσπρο ή αλάτι. Έτσι έρχεται πάνω το μαστίχι και κάτω το ξυλαράκι (αυτό έχει μεγάλη σημασία), και έπειτα το μαζεύεις.

Από κει και πέρα, το μάζευες και το έπλενες, το σαπούνιζες, και άρχιζες με τη βελόνα να βγάζεις ό,τι σκουπιδάκι είχε. Αυτό που έμενε στον πάτο είχε ακόμη μαστίχι. Το καθαρίζαμε με το χέρι, και έπειτα το πιο σκούρο, γιατί έμενε το πιο σκούρο. Το πιο σκάρτο, το βάζαμε πάλι στο νερό, το σαπουνίζαμε, το καθαρίζαμε πάλι, και το δίναμε χωριστά".

Από το αρχείο προφορικών μαρτυριών των μαστιχοπαραγωγών.

Ώρες λειτουργίας.

1η Μαρτίου - 15 Οκτωβρίου: 10:00 - 18:00
16 Οκτωβρίου - 28 Φεβρουαρίου: 10:00 - 17:00
Κλειστό: Κάθε Τρίτη, 1η Ιανουαρίου, Μ. Παρασκευή (μέχρι 12:00 μ.μ.), Κυριακή του Πάσχα, 1η Μαΐου, 22 Ιουλίου (τοπική εορτή), 15 Αυγούστου, 25-26 Δεκεμβρίου.

Εισιτήριο.

Γενική είσοδος: 3 ευρώ
Μειωμένο εισιτήριο: 1,5 ευρώ.

Ημέρες ελεύθερης εισόδου.

18 Μαΐου (Διεθνής Ημέρα Μουσείων).
5 Ιουνίου (Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος).
Τελευταίο Σ/Κ Σεπτεμβρίου (Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς).

Σύνδεσμος: http://www.piop.gr/el/diktuo-mouseiwn/Mouseio-Mastixas/to-mouseio.aspx

Ένα θερμό ευχαριστώ στην "BLUE STAR FERRIES", στο "Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς", στον κ. Σωκράτη Γάγκα και την κα Αργυρώ Χαρίτου.